نوروز، جشنی باستانی و با اصالت در میان ایرانیان

نوروز، جشنی است که به مناسبت فرارسیدن اولین روز سال نو در ایران و بسیاری از کشورهای اطراف، جشن گرفته می‌شود. 

از زمانی که به خاطر دارم، بهترین و دوست داشتنی ایام برای من، دوران نوروز بوده است. حس آمدن بهار از اواسط اسفند آغاز میشود. و اصطلاحا بوی بهار در هوا میپیچد و به ما نوید فرا رسیدن یک سال نو و جدید را میدهد. بهار با جوانه زدن شکوفه‌های صورتی وسفید کوچک روی درختانی که از قضا از دست تقدیر در امان نمانده بودند و درگیر خزان شدند، خود را به رخ همه میکشد. بی شک با این جوانه‌ها میخواهد پیامی دوباره از امید و زندگی را بدهد. شاید دلیل حس خوبمان به آمدن بهار، همین امیدی باشد که از آن میگیریم. در اینجا قصد داریم به صورت کامل با این آیین باستانی ایرانیان آشنا شویم.

تاریخچه نوروز

این مراسم باستانی ریشه در ایران کهن دارد. و یادگاری باقیمانده از ایران باستان برای ماست. نوروز در ادوار گذشته نیز مورد احترام بوده است و آن را گرامی میداشتند. در دوران ساسانی نوروز کمی متفاوت با امروزه بوده و تنها 6 روز طول میکشید. و خود به دوبخش نوروز عامه یا نوروز کوچک، و نوروز خاصه یا نوروز بزرگ تقسیم میشد. در 5 روز اول که نوروز کوچک نامیده میشد، مردم عادی نزد شاه می‌آمدند. و مشکلات خود را با او درمیان میگذاشتند و به گفتگو با شاه میپرداختند. اما در روز ششم که با نام خرداد روز نیز شهرت یافته بود، و همینطور نوروز خاصه نیز نام داشت فقط نزدیکان شاه اجازه ملاقات با شاه را داشتند. 

این جشن باستانی از دیرباز مورد علاقه گردشگرانی از سراسر دنیا شد. و خیلی از آنها در سفرنامه‌های خود به توصیف نوروز پرداخته‌اند. به طور مثال جهانگردی با نام انگلبرت کمپفر که در زمان شاه سلیمان صفوی به ایران سفر کرده بود، در مورد نوروز میگوید که این یکی از درخشان‌ترین و بزرگ‌ترین جشن‌ها در میان ایرانیان است. جملی کارری نیز جهانگردی دیگر است که پس از انگلبرت به ایران سفر کرده بود درباره شکوه نوروز میگوید. و همینطور قید میکند که مردم در این ایام لباس نو بر تن میکنند چرا که معتقدند اگر سال جدید را با لباس کهنه آغاز کنند از خوشی و سلامتی سال جدید بی بهره میمانند. 

همانطور که میبینید، این جشن باستانی در ذهن و جان مردم ایران از دیرباز تا کنون خانه کرده است. و عضوی از جان ما شده است. به گونه‌ای این جشن را به صورت کامل و با تمام جزییات به جهانگردانی که در سراسر تاریخ به ایران سفر کرده‌اند نشان داده‌ایم. و آن‌ها نیز این جشن باستانی را در سفرنامه‌های خود هک کرده‌اند تا بماند به یادگار برای آیندگان. 

اما اصلا نوروز چه زمانی به فرهنگ ما اضافه شد؟

نخستین پادشاه، به نام جمشید، که فردی خوش ذوق و خوش مشرب و سرزنده‌ای بود، در هر مناسبتی، به جشن گرفتن میپرداخت. و مردم را به حضور دعوت میکرد. در یکی از این جشن‌ها که از قضا روز اول فروردین بود، جمشید روی تخت خود نشسته بود، با تابیدن نور خورشید به تاج او، مردم شور و هیجانی وصف ناپذیر برپا کردند و کلمه جمشید را فریاد زدند و به تعریف و تمجید از او پرداختند. این کلمه به معنای “بزرگی درخشید” است و از آن روز این نام بر این پادشاه نهاده شد. جمشید این روز را روزی مبارک دانست چرا که مردم به صورت خودجوش به تعریف و تمجید از او پرداخته بودند.  پس او هرساله این روز را به عنوان نوروز،مبارک میدانست و به جشن در این زمان میپرداخت.

این داستانی است که در شاهنامه و تاریخ طبری روایت شده است. البته لازم به ذکر است که برخی دیگر از متون تاریخی کیومرث را به عنوان اولین پادشاه و بنیانگذار نوروز دانسته‌اند.

نوروز به عنوان میراثی جهانی شناخته شده است!!!

این جشن باستانی سه هزارساله در سال 2009 با ریشه ایرانی در سازمان جهانی یونسکو به ثبت رسیده است. و بر همین راستا در سال 1391 جشن نوروز به میزبانی ایران درصحن عمومی سازمان ملل و یونسکو، جشن گرفته شد. و این فرهنگ اصیل هرچه بهتر به جهانیان شناخته شد. 

مراسم پیش از نوروز

خانه تکانی

 قبل از آغاز سال نو، خانه‌ها پاک شده و اسباب‌های قدیمی دور ریخته می‌شوند. اصطلاحا برخی علاوه بر خانه تکانی، به تکاندن دلشان از سیاهی و قهر و کینه نیز میپردازند. و معتقدند در سال نو نباید کینه و قهری را همراه خود ببریم. و حقیقتا چنین موضوعی میتواند گواهی برای محبوبیت این جشن باستانی همچنان، بعد از گذشت هزاران سال باشد. 

حاجی فیروز یا عمو نوروز

حاجی فیروز که که یک چهره شناخته شده است در روزهای قبل از نوروز، به روستاها و شهرها میرود و با دایره زنگی که در دست دارد به خواندن آواز میپردازد و بازدیدکنندگان به او پول میدهند. عمو فیروز با لباسی قرمز و چهره‌ای سیاه و کلاهی دوکی شکل و گیوه‌هایی نوک تیز با آن هیجانی که از آمدن نوروز دارد و اشعاری که میخواند، محبوبیت زیادی بین مردم دارد. ناگفتنه نماند که حاجی فیروز چهره‌ای شناخته شده در فرهنگ فولکلور ایرانی است.

کاشتن سبزه

سبزه که یکی از سین‌های معروف سفره هفت سین است نمادی از سلامتی و سرسبزی و آمدن بهار است. هنوز هم افراد زیادی سبزه عید را در با دانه‌هایی همچون گندم، عدس، ماش و… چند روز مانده به عید در خانه خود میکارند.

پنجشنبه آخر سال

در آخرین پنجشنبه از سالی که گذشت، مردم یادی از درگذشتگان میکنند و جای خالی آنها را در کنارخودشان حس میکنند. و گاها سفره‌ی هفت سینی را برای عزیز از دست رفته‌اشان در کنار مزار او قرار میدهند.

سمنو پزون

این مراسم در برخی اقوام مختلف ایرانی همچنان ادامه دارد. سمنو که یکی دیگر از سین‌های سفره است طی مراسم خاصی پخته میشود. افراد خانواده و فامیل دور هم جمع میشوند و با خواندن آهنگ‌های محلی و رقص‌های محلی به پخت این غذای خوشمزه می‌پردازند.

چهارشنبه سوری

بر پا کردن آتش و پریدن از روی آن به نیت دادن حال بد به آتش و گرفتن سلامتی و پاکی از آن از دیر باز در بین ایرانیان رواج داشته و امروزه نیز برگزار میشود. در آخرین چهارشنبه از سال خانواده و دوستان دور هم جمع میشوند. و با برپا کردن آتشی کوچک به شادی میپردازند. 

آداب و رسوم نوروز

بهار به معنای سبز شدن مجدد زمین و جان بخشی به آن است. که هر ساله ما نیز به پاس چنین نعمتی به انجام این آداب و رسوم کهن میپردازیم و از نوروز استقبال میکنیم. این فرهنگ پس از گذشت هزاران سال همچنان پایدار است. و از جمله جشن‌های واجب در میان مردم محسوب میشود. اما این جشن باستانی از دیرباز آداب و رسوم خاص خود را داشته است. که امروزه با کمی تغییر همچنان پابرجاست و ما سعی در انجام آنها داریم. در ااین بخش با این آداب و رسوم آشنا خواهیم شد. 

پوشیدن لباس نو

در نوروز همه چیز بوی تازگی و نو بودن میدهد از خانه گرفته تا جان آدم. پوشیدن لباس نو نیز یکی دیگر از آیین‌هایی است که در نوروز انجام میشود و مردم آن را حفظ کرده‌اند.

سفره هفت سین

در نوروز، سفره‌ای با هفت آیتم مختلف (سین) درست می‌شود. این آیتم‌ها به شکل نمادین به نمایش چیزهایی مانند شادی، سلامتی، ثروت و عشق و علاقه می‌باشند. سیب، سماق، سبزه، سیر، سنجد، سرکه، سمنو. این هفت سین از جمله ضروریات سفره هفت سین هستند. اما علاوه بر این‌ها چیزهایی از جمله  قرآن، آینه، ماهی قرمز، شمع، قند و شیرینی و آب روی سفره چیده میشود.  هنگام تحویل سال همه در کنار سفره‌ای که از قبل چیده‌ا‌ند جمع میشوند و به دعا میپردازند.

دید و بازدید

امروزه متاسفانه به دلیل مشغله‌ها و دغدغه‌های فراوانی که در زندگی هر کسی به وجود آمده است، کمتر فرصت میهمانی رفتن و دیدن اقوام و خانواده را داریم. اینجاست که با آمدن نوروز دوباره به دید و بازدید میپردازیم. و از حال همدیگر خبر میگیریم و در کنار هم دمی را خوش می‌گذرانیم. به راستی که در گذشته وضعیت امروز ما دیده میشد که چنین رسم کهنی را در نوروز برایمان به جای گذاشتند.  

سیزده بدر، حسن ختام این جشن باستانی

چنین روزی که با نام طبیعت نیز شناخته میشود بر گرفته از باوری قدیمی است. باوری که معتقد است این روز نحس است و برای دوری از این نحسی باید از خانه خارج شد و به دل طبیعت زد. چه بهانه‌ای بهتر از این که بعد از یک جشن مفصل و با لذت با عزیزانمان به طبیعت برویم. و با یک خوشگذرانی فوق‌العاده در طبیعت، خاطرات نوروزمان را کامل کنیم.

آیین‌های فراموش شده در نوروز

میر نوروزی یا شاه بازی

این مراسم که در دوران نوروز در گذشته انجام میپذیرفت به این شکل بود که، مردم روستا و یک منطقه یک شاه یا امیر را به طور موقتی برای خود انتخاب میکردند. و او تا پایان سیزدهم فروردین فقط حاکم بود. و در این ایام بر حسب میلش میتوانست دستورهای مختلفی بدهد. مابقی نیز باید از او اطاعت میکردند. میر نوروزی یکی از بازی‌های مفرح و دوست داشتنی در بین مردم آن زمان بوده است. که امروزه دیگر اجرا نمیشود و به دست فراموشی سپرده شده است.  

به راه افتادن دسته آتش افروز، آتش افروزی حقیرم سالی… یک روز فقیرم

آتش افروزها گروهی 4 یا 5 نفره از مردم بودند. که در هفته آخر سال، سر و صورت خود را سیاه می‌کردند و روی سرشان خمیری قرار میدادند و روی این خمیر پنبه‌ای آغشته به نفت قرار میدادند و آن را آتش میزدند. و در روستاها و محله‌ها میگشتند و و با خواندن شعر و زدن تنبک از مردم پول دریافت میکردند.

روشن کردن چراغ‌های خانه در شب عید

این مراسم که به باور گذشتگان انجام میشد به این صورت بود که شب عید تمامی چراغ‌ها در خانه روشن میشدند. و تا روز دوم عید روشن باقی میمانند. اما روشن نگه داشتن این چراغ‌ها فلسفه‌ای دیگر نیز داشت. به این صورت که اگر چراغ تا پایان همینطور روشن سالم باقی میماند، نوید سالی سرشار شادی و سلامتی و برکت را میداد. اما اگر شیشه چراغ دوده میگرفت و سیاه میشد به معنای تاریکی و کدورت در سال جدید بود. یا حتی اگر چراغ ناگهان خاموش میشد به معنای از دست رفتن مال و سرمایه در سال جدید بود. و در نهایت اگر چراغ واژگون میشد و یا میشکست، به معنای از دست دادن یکی از عزیزان در سال جدید بود.  

 در این متن مراسم نوروز و تاریخچه آن و همینطور آداب و رسومی که قبل و حین از نوروز انجام میشود به طور کامل شرح داده شد. در اینجا چند آیین فراموش شده در نوروز نیز بیان شد. همانطور که در بالا چندین بار تکرار شد، این جشن زمانی برای فراموشی غم و اندوه و گذران زمان به بهترین نحو است. سفر کردن در نوروز یکی از بهترین هدیه‌هایی است که میتوانید به خانواده‌اتان بدهید. برای این کار میتوانید از بسته‌های سفری نوروز که هم مقرون به صرفه هستند و هم شمارا با مناطق بکر و دست نخورده آشنا میکنند، استفاده کنید.